In de nasleep van een turbulente vlucht van Delta Airlines spreekt luchtvaartpsycholoog Josine Arondeus bij Met het Oog op Morgen met Mieke van der Weij over de impact van turbulentie op passagiers, en over de bredere psychologische aspecten van vliegangst.

In het gesprek legt zij helder uit waarom turbulentie zo beangstigend kan voelen – ook al is het vliegtuig er technisch op gebouwd – en hoe Stichting VALK mensen helpt om die angst te begrijpen en hanteerbaar te maken.

Naast uitleg en educatie speelt ook acceptatie een grote rol in de behandeling: leren dat angst er soms gewoon mag zijn. Josine Arondeus benadrukt dat vliegangst lang niet altijd gaat over een angst voor neerstorten; vaak speelt verlies van controle, hoogtevrees of claustrofobie een rol. In het interview komt ook de unieke werkwijze van Stichting VALK aan bod: een combinatie van individuele begeleiding, groepstrainingen, samenwerking met piloten en – voor wie zover is – een echte vlucht.

U kunt hier naar het interview luisteren. Het volledige transcript van dit interview vindt u hieronder.

[M] Een vlucht van het Amerikaanse Delta Airlines heeft onderweg van Salt Lake City naar Amsterdam een noodlanding gemaakt vanwege zware turbulentie. Het luchtvaartbedrijf meldt dat er 25 inzittenden gewond zijn geraakt. Veel passagiers zijn bang voor turbulentie, maar ze kunnen ervoor in therapie. Goedenavond Josine Arondeus.

[J] Goedenavond.

[M] U bent luchtvaartpsycholoog bij Stichting VALK, Vlieg Angstbestrijding Leidse universiteit KLM). Ja turbulentie, een vliegtuig gaat schudden, het valt opeens naar beneden, dat is het hè?

[J] Nou het vliegtuig beweegt, kan heel heftig bewegen en het kan heel erg voelen alsof het naar beneden gaat en weer omhoog gaat. Of dat allemaal zo heftig is als dat vandaag gemeld wordt via de media, ik hoorde 300 meter ik hoorde 400 meter. Eigenlijk is het zo dat wij dat niet zo goed kunnen voelen want wij zijn niet vogeltjes. Dus hoogteverschillen en snelheidsverschillen halen we door elkaar. En bij turbulentie is er heel vaak sprake van versnellingen, vertragingen doordat de lucht warmer/kouder is etc. of winden. Dan voelen we dat alsof we zakken of stijgen.

[M] Inderdaad hè in 30 seconden daalde het 410 meter, eerst klom het zo’n 300 meter ook in 30 seconden, maar goed.

[J] Daar kun je eigenlijk niks over zeggen. Daar moet echt eerst heel veel onderzoek naar gedaan worden.

[M] Maar het is niet zo gek dat passagiers bang worden toch?

[J] Nee, ik word daar ook bang van. Toen ik dat hoorde vanmorgen vond ik dat ook geen fijn nieuws. En als je gewond raakt helemaal niet. Weet je, maar als wij hier in deze kamer 4 meter ineens plotseling zakken dan staat ook niks meer recht en liggen wij ook hier naast onze stoel. En als het bij jullie gebeurt, jullie ook. Weet je, je hebt niet heel veel beweging in verticale zin nodig om veel chaos te produceren.

[M] Hoe pakken jullie dat aan als mensen bij jullie komen om van die angst verlost te worden?

[J] Je pakt het vooral aan door heel veel uit te leggen: wat is nou precies turbulentie, hoe werkt dat, wat doet een vlieger daarmee, wat betekent het voor het vliegtuig. Wij vergelijken bijvoorbeeld lucht heel graag met water. Water is wat makkelijker voor te stellen. En als je naar water kijkt is dat ook altijd in beweging, zijn er kolken, is er altijd reuring. Dat kun je zien. Nou hetzelfde gebeurt in de lucht alleen kunnen wij dat niet zien, heel vaak. Tenzij er sneeuw in de lucht zit. En dan is zo’n vliegtuig in die lucht die is precies hetzelfde als een visje in dat water. Dat visje beweegt mee.

[M] Dus die rationele benadering werkt dus.

[J] Nee, dat is een aanpak.

[M] Oké.

[J] Die absoluut belangrijk is omdat, wat maakt bang, kijk vandaag ook hè. Het is heel naar wat er gebeurd is. Ik heb heel erg te doen met de mensen die gewond zijn geraakt en die deze ervaring hebben, maar het is ook weer bewezen dat het vliegtuig ertegen kan.

[M] Ja, dat is waar.

[J] Dat is het rationele verhaal. Maar helpt dat als je je rot geschrokken bent, nee.

[M] Nee.

[J] Dus je moet ook, dan ben je hoe dan ook bang. Of die reden nou rationeel is of niet. Want de rationele grond is dat vliegtuig heeft het aangekund. Maar dat doet niks af aan je angst.

[M] Jullie hebben ook een praktische aanpak hè, begreep ik. Een soort simulator in een hangaar. Waar jullie mensen dan in zetten.

[J] Ja we beginnen altijd met heel goed uit te zoeken, waar is iemand bang voor en vliegangst is echt niet altijd bang zijn voor turbulentie, bang zijn voor een ongeluk. Veel vaker zien wij mensen die bang zijn om afgesloten ruimtes in te gaan of hoogtevrees of de controle uit handen te geven, of mensen zijn bang bijvoorbeeld dat ze doordat ze bang zijn een hartinfarct kunnen krijgen of gek worden en rare dingen gaan doen. Snap je, dus het heeft heel erg te maken ook met waar is iemand bang voor, en daar wordt die behandeling op afgestemd. Dat gebeurt deels individueel en waar jij nu op doelt is dat sluiten we af met een training in een groep, samen met een vlieger van KLM. En dan gaan we in de hangaar oefenen in stilstaande vliegtuigen, we gaan de simulator in en we gaan echt vliegen.

[M] Oké, en dan wordt met iemand onder begeleiding echt vliegen. En hoe reageren cliënten dan?

[J] Als ze goed zijn voorbereid.

[M] Dan gaan ze in het vliegtuig zitten. Gebeurt het ook wel eens dat ze dan toch niet in het vliegtuig durven?

[J] Heel soms, komt voor. Maar, ja. Komt voor.

[M] Ja.

[J] Maar dat is wel echt soms hoor. Het merendeel, als je goed bent voorbereid en je wil graag daar gaat het natuurlijk ook heel erg om. Dat je de lef hebt om die angst te accepteren. We hadden het net even over we geven mensen informatie zodat ze hun eigen gedachten kunnen corrigeren. Maar het heeft ook een heel groot deel te maken met, accepteer nou dat je soms bang bent.

[M] Ja.

[J] En dat vinden mensen wel een hele moeilijke stap.

[M] Wat zijn het voor mensen die u komen?

[J] Leuke, fantasierijke mensen.

[M] Leuke mensen.

[J] Ja het zijn nooit saaie piefen. Het zijn altijd mensen die heel veel fantasie hebben en dingen kunnen fantaseren.

[M] En zijn het dan mensen die bijvoorbeeld al heel lang hebben gevlogen en opeens niet meer durven? Bestaat dat ook?

[J] Kan, ja dat komt heel veel voor. De meeste mensen vliegen al een tijdje niet of minder, of met allerlei noodmaatregelen, pillen, weet ik het veel.

[M] Wetenschappers die zeggen dat turbulentie mogelijk vaker voor gaat komen door klimaatverandering. Ze zeggen de straalstroom verandert. Met het oog op de klimaatverandering, zou je dus kunnen zeggen: hoe meer turbulentie, des te beter het is voor de wereld want dan gaan de mensen minder vliegen.

[J] Ja, ik begrijp wel iets. Ik ben ook bewoner van deze aarde, ik maak me ook zorgen over de klimaatverandering. Maar als je het niet doet uit angst, dan vind ik eigenlijk dat je een slechte zaak, dan doe je veel meer. Weet je, je angst overwinnen heeft ook heel veel waarde voor je eigenwaarde, voor je zelfvertrouwen, voor je werk, voor je familierelaties. Dat gaat verder dan alleen maar dit.

[M] Je hebt ook wel bekende Nederlanders hè, Paul Witteman, Dennis Bergkamp, die hebben ook gezegd we hebben vliegangst. Zijn ze bij u in therapie geweest?

[J] We hebben heel veel BN’ers in behandeling gehad maar Dennis Bergkamp niet, maar dat snap ik wel hoor want die heeft echt van iedereen die bij ons in behandeling is geweest die wat met voetbal heeft een brief ontvangen dus die kan dat VALK, die Stichting VALK in Leiden daar wil ie niks meer van weten. Dat kan ik me zomaar voorstellen. En dat heeft ie ook meermalen in de media gezegd dus daarom kan ik dit zeggen.

[M] Ja, want verder doet u natuurlijk geen mededeling over die cliënten dat begrijp ik ook heel goed. Hebt u zelf weleens last gehad van turbulentie?

[J] Nou ik vind turbulentie niet per se fijn, maar soms ook wel want. Kijk toen ik een baby’tje was vond ik het heerlijk. Wij slapen goed op wiegen.

[M] Dankjewel. Josine Arondeus hoorde u luchtvaarpsycholoog bij Stichting VALK.